Czym jest kaliber broni strzeleckiej?
Czy słusznie kaliber jest jedną z podstawowych cech broni?
Co oznacza kaliber?
Czy amunicja posiada kaliber?
Czy dwa pistolety kalibru 9mm mają ten sam kaliber?
Dlaczego strzelba kalibru 12 ma kaliber 18,4 mm?
Który kaliber (strzelby) jest większy: 16 czy 12?
Jak to jest, że pocisk do broni kalibru 7,62 mm może mieć średnicę nawet 7,82 mm?
Oraz co to jest .45?
Słowo kaliber pochodzi od arabskiego słowa "kalib" oznaczającego kształt lub wzór. Znaczenie i definicję kalibru najlepiej jest rozpatrywać w odniesieniu do konkretnego rodzaju lufy. Weźmy pod uwagę cztery rodzaje luf: bruzdowane, gładkie, poligonalne i stożkowe.
Lufy bruzdowane.
W lufach bruzdowanych kaliber oznacza najmniejszą średnicę wewnętrzną części prowadzącej przewodu lufy – czyli mierzoną na przeciwległych polach.
Rys. 1: Kaliber lufy bruzdowanej oznacza jej najmniejszą średnicę wewnętrzną
Z rysunku możemy łatwo wyciągnąć wniosek że pocisk (aby uszczelnić lufę) musi mieć średnicę większą niż kaliber broni do której jest przeznaczony. Jednocześnie średnica pocisku jest mniejsza niż średnica lufy mierzona między przeciwległymi bruzdami. W przypadku pocisków artyleryjskich posiadających pierścienie wiodące – pocisk ma średnicę mniejszą od średnicy mierzonej na polach, a pierścień średnicę większą niż średnica mierzona na bruzdach.
Ciekawostką jest fakt, że z różnych względów obie średnice miewają wymiary nie do końca 'okrągłe'. Tak więc rzadko zdarza się broń o kalibrze równym np. 8,00 mm. Jednym z najbardziej jaskrawych przykładów jest nabój 9x19 mm parabellum. Lufy broni przystosowanej do tego naboju mają kaliber (wg normy CIP) 8,82 mm a średnica maksymalna wynosi 9,02 mm. Stąd pistolety nazywane „cudownymi dziewiątkami” takie jak Glock 17, Beretta 92, USP, CZ 75, P99 i inne, tak naprawdę nie są bronią kalibru 9 mm. Jednak dla uproszczenia przyjmuje się w nomenklaturze liczbę zaokrągloną do pełnego 9 mm.
W takim razie czy dwa pistolety kaliber 9 mm mają ten sam kaliber? Tak i nie. Jeśli obie jednostki broni strzelają tym samym rodzajem amunicji to najprawdopodobniej będą miały identyczny kaliber. Występują czasem nieznaczne różnice w broni produkowanej w Europie i Ameryce, są to jednak wielkości całkowicie pomijalne, które nie mają wpływu na użytkowanie broni. Jednocześnie należy powiedzieć, że dwa egzemplarze broni kaliber 9 mm, mogą mieć kalibry różne. Przykładem są używane w naszym wojsku pistolety P-64, P-83, Wist-94 i z rzadka Glock 17. Pierwsze dwa strzelają nabojem 9x18 Makarowa, kolejne dwa nabojem 9x19 Parabellum. Lufy dla naboju Makarowa mają kaliber dokładnie 9,00 mm natomiast dla naboju Parabellum 8,82 mm.
Lufy poligonalne.
W lufach o poligonalnym zarysie części prowadzącej, kalibrem jest średnica okręgu wpisanego w wielokąt foremny wyznaczający kształt powierzchni wewnętrznej lufy.
Czyli dla luf heksagonalnych (najpopularniejszych wśród poligonalnych) kształtem przewodu lufy jest sześciokąt o mocno zaokrąglonych wierzchołkach. A kalibrem okrąg wpisany w sześciokąt zgodnie z zasadami geometrii.
Rys. 2: Kaliber w lufie poligonalnej. Na zielono oznaczono okrąg wpisany w wielobok tworzacy
Lufy poligonalne stosuje się jako wytrzymalszy zamiennik luf bruzdowanych i używa się do nich tej samej amunicji, tak samo oznaczanej.
Lufy stożkowe.
W lufach stożkowych, których kaliber jest zmienny (wewnętrzna powierzchnia lufy przypomina stożek - lufa zwęża się w kierunku wylotu), stosowane było oznaczenie dwuliczbowe. Pierwsza liczba oznaczała kaliber początkowy, natomiast druga końcowy. Przykład takiego oznaczenia to 70/50. Pomiar kalibru odbywał się jak dla zwykłej lufy. Obecnie takie rozwiązania nie są stosowane.
Kalibry calowe.
W państwach stosujących imperialne jednostki miar używa się najczęściej calowych opisów kalibrów. Zatem .45 oznacza 0,45 cala (cal = 25,4 mm), więc 0,45 * 25,4 = 11,43 mm. Przy czym brytyjski system opisuje kaliber do części tysięcznych włącznie, natomiast amerykański do części setnych. Zero z przodu jest pomijane dla uproszczenia.
Kalibry calowe często nie odpowiadają rzeczywistym wartością zgodnie z przelicznikiem.
Tabela z popularnymi kalibrami calowymi
Zdarza się, że kalibry calowe dla rozróżnienia są opisane z inną cyfrą na 3 miejscu po przecinku np. .222, .223. Kaliber luf jest taki sam ale zaszła potrzeba oznaczenia dwóch różnych nabojów. Podobnie w przypadku nabojów .300 Winchester Magnum i .308 Win. Oba posiadają kaliber 7,62 mm.
Lufy gładkie.
W lufach o gładkim zarysie przewodu, kalibrem nazywamy ich wewnętrzną średnicę nominalną. Oczywiście należy zaznaczyć że chodzi o część prowadzącą lufy, z wyłączeniem komory nabojowej czy występujących w broni śrutowej czoków.
Rys. 3: W lufach gładkich kaliber jeś średnicą nominalną części prowadzącej
Co więc oznacza np. kaliber 12? Jest to kaliber wyrażony za pomocą wagomiaru. Liczba 12 oznacza ilość kul ołowianych o średnicy równej kalibrowi lufy d (mierzonemu 220 mm od tylnego ścięcia lufy), którą możemy odlać z jednego funta ołowiu (tu: funt angieski – 1 lb = 0,45359237 kg). Tak więc im więcej kul możemy odlać tym mniejsza ich średnica - mniejszy kaliber lufy. To oznacza że kaliber wagommiarowy 16 jest znacznie mniejszy niż 12.
W związku z tym, że jest to miara nie zbyt precyzyjna, lufy produkowane w różnych krajach mają różne kalibry. Dla kalibru wagomiarowego 12, kaliber waha się w zakresie +/- 18,2 – 18,7 mm.
Co raz częściej, w przypadku broni śrutowej, stosuje się w oznaczeniu kalibru wagomiarowego drugą liczbę np. 12/70. Liczby te oznaczają: pierwsza kaliber wagomiarowy, a druga długość komory nabojowej. W przypadku broni śrutowej istotnym jest aby amunicja posiadała łuskę o długości równej lub mniejszej niż komora danego egzemplarza broni. Oznacza to, że z lufy kaliber 12 i komorze długości 76mm możemy swobodnie strzelać amunicją kalibru 12 o długości 76mm, 70mm, 66mm, 60mm czy też jakakolwiek inną nie dłuższą niż 76mm*.
* - chodzi o długość łuski po strzale, gdyż łuski w broni śrutowej zą zamykane przez zawiniecie boków lub złożenie ich w gwiazdę. Łuska taka przed strzałem jest znacznie krótsza niż po strzale i tym samym krótsza niż komora nabojowa. Dlatego stosuje się wyraźne opisy na łuskach i/lub kryzach.
Tabela najpopularniejszych wagomiarowych kalibrów strzeleckich wraz z ich kalibrami właściwymi w mm
Inne kalibry broni śrutowej będące obecnie w użyciu
*Uwaga! Najmniejsze kalibry wśród luf gładkich bywają opisane nie wagomiarem lecz w milimetrach lub calach. Wielkości np. 14 mm, 12 mm i 9 mm odpowiadają zewnętrznej średnicy łusek a wewnętrzna średnica luf wynosi odpowiednio około 12,8 mm, 10,4 mm i 8,4 mm. Zdarzają się też calowe oznaczenia jak popularny nabój .410 – liczba ta oznacza kaliber właściwy lufy (średnicę wewnętrzną) określony w calach.
Inne oznaczenia
Stosowane są również inne oznaczenia jak w przypadku naboju 30-06 Springfield. 30 oznacza kalier w calach (7,62mm), a 06 oznacza rok przyjęcia go na uzbrojenie przez armię amerykańską (1906r.).
Dla rozróżnienia nabojów tego samego kalibru stosuje się rózwnież nazwy najczęściej producenta lub zwyczajowe, np.: 30 Rem., 30 Carbine, 30 Court i/lub długość łuski np.: 9 x 19 mm Luger, 9 x 18 mm Makarow, 9 x 21 Steyr etc.
Historia
Do połowy XIX wieku stosowano w artylerii oznaczenia wagomiarowe wyrażone jako masa kuli odlanej z żeliwa o średnicy lufy danej broni. Np. armata 1 funtowa miała kaliber 55 mm, 2 funtowa – 70 mm, 3 funtowa – 78 mm.
W broni strzeleckiej stosowano wagomiar jak dla dzisiejszej broni o lufach gładkich.
Inne fakty
Kaliber stosuje się jako kryterium podziału broni i amunicji na strzelecką (do 20mm wyłącznie) oraz artyleryjską (20mm i więcej).
Kolejnym podziałem dokonywanym na podstawie kalibru jest podział amunicji na podkalibrową (średnica pocisku mniejsza niż kaliber broni), normalną i nadkalibrową (średnica pocisku większa niż kaliber broni).
Podsumowanie.
Na koniec odpowiedzmy na pytania ze wstępu.
Czy słusznie kaliber jest jedną z podstawowych cech broni?
Kaliber mówi tylko o średnicy lufy. Nie wiąże się to z energią pocisku, ani jego prędkością. Natomiast ma wpływ na moc obalającą w przypadku broni strzeleckiej oraz na możliwości pocisków artyleryjskich (więcej materiału wybuchowego lub podpocisków etc.). Tak więc znaczenie kalibru często jest mniejsze niż powszechnie się sądzi.
Co oznacza kaliber?
W lufie bruzdowanej najmniejszą średnicę wewnętrzną. W gładkiej nominalną. W poligonalnej średnicę okręgu wpisanego w wielobok tworzący.
Czy amunicja posiada kaliber?
Nie. Amunicja nie posiada kalibru. Wyrażenie „amunicja kalibru” jest skrótem myślowym oznaczającym 'amunicję do broni danego kalibru'.
Czy dwa pistolety kalibru 9mm mają ten sam kaliber?
Mogą mieć taki sam kaliber ale nie jest to zasada. Wszystko zależy od amunicji którą strzela broń.
Dlaczego strzelba kalibru 12 ma kaliber 18,4 mm?
Ponieważ liczba 12 jest wagomiarowym oznaczeniem kalibru i mówi o ilości okrągłych kul odlanych z funta ołowiu posiadających średnicę pasujacą do przewodu lufy danego kalibru.
Który kaliber (strzelby) jest większy: 16 czy 12?
Większy jest kaliber 12 dlatego, że odlewając z takiej samej ilości ołowiu mniejszą ilość kul (12) otrzymamy pociski większe niż odlewając ich więcej (16).
Jak to jest, że pocisk do broni kalibru 7,62 mm może mieć średnicę nawet 7,82 mm?
Ponieważ kaliber w lufach bruzdowanych jest mierzony na polach. Pocisk musi mieć większą średnicę żeby uszczelnic lufę.
Oraz co to jest .45?
Jest to oznaczenie kalibru zapisane w calach (z pominięciem zera). Oznacza 0,45 cala czyli 11,43 mm.
